Czy można samemu opłacać składki emerytalne? Obowiązkowe i dobrowolne ubezpieczenie emerytalne i rentowe

Konstrukcja systemu emerytalnego w Polsce

System emerytalny w Polsce składa się z tzw. filarów, w ramach których Polacy gromadzą pieniądze na przyszłe świadczenia.  
I filar to ZUS (Zakład Ubezpieczeń Społecznych), do którego odprowadzane są składki emerytalne i rentowe. II filar, który od 2014 r. jest dobrowolny tworzą Otwarte Fundusze Emerytalne – OFE.

W III (dobrowolnym) filarze systemu emerytalnego w Polsce, realizowane są programy emerytalne, takie jak:

• PPK – Pracownicze Plany Kapitałowe,
• PPE – Pracowniczy Program Emerytalny,
• IKE – Indywidualne Konta Emerytalne
• IKZE – Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego.

Nie musisz odkładać w nich swoich pieniędzy. Jeśli jednak się na to zdecydujesz, możesz liczyć na dodatkowe pieniądze do emerytury z ZUS oraz możliwość korzystania z atrakcyjnych ulg.

Kto opłaca składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe?

Pracodawcy opłacają składki do ZUS za swoich pracowników i za siebie z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Trafiają one do obowiązkowej części systemu emerytalnego, czyli do I filaru oraz II filaru (czyli OFE, które od 2014 r. są dobrowolne). Gromadzona jest w niej składka emerytalna w wysokości 19,52% podstawy wymiaru, który dla osób pracujących na etacie jest równoznaczny z wynagrodzeniem brutto. Natomiast w przypadku przedsiębiorców, tj. osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, podstawą wymiaru jest zadeklarowana kwota, która zasadniczo nie powinna być niższa niż 60% miesięcznego przychodu (o ile przedsiębiorca nie jest uprawniony do ulg).

Jeśli osoba prowadząca działalność ma prawo do tzw. preferencyjnego ZUS, opłaca składki na ubezpieczenia społeczne od preferencyjnej podstawy nie niższej niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia.

Istnieje także tzw. Ulga na start, która zwalnia przedsiębiorcę ze składek na ubezpieczenia społeczne, ale nie musi on z tej preferencji korzystać. Jeśli rezygnuje z Ulgi na start, to opłaca składki od podstawy nie niższej niż 30% minimalnej pensji.

Czy można odprowadzać składki na dobrowolne ubezpieczenie emerytalne i rentowe?

Osoby, które nie podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, w tym ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym (np. same przestały pracować), nie mają odprowadzanych składek do ZUS. Czy można zatem dobrowolnie je opłacać? Okazuje się, że tak. Jeśli jesteś w takiej sytuacji, to możesz skorzystać z tej możliwości, pod warunkiem że:

• mieszkasz w Polsce, lub
• nie mieszkasz w Polsce, ale byłeś wcześniej objęty obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi w Polsce, lub
• nie mieszkasz w Polsce, ale mają w Twoim przypadku zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Ponadto nie możesz być objęty obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym. Nie możesz więc mieć opłacanych składek, np. z pracy na etacie i samodzielnie, z własnej kieszeni.

Aby przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia emerytalnego i rentowego, zgłoś się do ZUS-u wraz z wnioskiem w sprawie objęcia ubezpieczeniami na formularzu ZUS ZUA. Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe będzie stanowiła dla Ciebie zadeklarowana kwota, nie niższa niż minimalne wynagrodzenie. Roczna podstawa wymiaru składek emerytalnych w danym roku kalendarzowym nie może przewyższać kwoty odpowiadającej 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy.

Przyszła emerytura – nie tylko z ZUS, ale i kont emerytalnych

Główny ekonomista Federacji Przedsiębiorców Polskich Łukasz Kozłowski oszacował, że dzisiejsi 30-latkowie muszą zarabiać od 6200 zł do 9800 zł brutto miesięcznie, aby w przyszłości ich emerytura przekraczała 5 tys. zł, a mówimy o osobach pracujących na etacie. Bolączką systemu emerytalnego i szacunków względem przyszłych kwot emerytury jest to, że wielu młodych przedsiębiorców dąży do optymalizacji bieżących kosztów działalności i odprowadza do ZUS możliwie jak najniższe składki emerytalne i rentowe. Efektem jest budowanie skromnego kapitału emerytalnego, z którego wypłacane będą świadczenia. Kalkulator emerytalny pozwoli Ci przeliczyć, na jak wysokie świadczenie możesz w przyszłości liczyć.

Zapobiegliwe osoby nie bazują jedynie na składkach do ZUS, ale oszczędzają na własną rękę, w ramach wspominanego III filaru systemu emerytalnego.

Zadbaj o swoją emeryturę z IKE i IKZE, a świadczenie będzie wyższe!

Wspominaliśmy, że możesz odkładać na emeryturę samodzielnie, nie tylko w postaci dobrowolnych składek emerytalnych, ale i w III filarze systemu emerytalnego, np. IKE czy IKZE. W obu przypadkach są to indywidualne konta, do których warto odprowadzać składki ze swojego wynagrodzenia czy wypracowanych przychodów. Możesz mieć jedno IKE i jedno IKZE założone na swoje nazwisko. Konta nie mogą być dzielone, np. ze współmałżonkiem.

IKE i IKZE możesz otworzyć już w wieku 16 lat, ale odprowadzisz do nich wtedy składki, jeśli zarabiasz na podstawie umowy o pracę. Wymóg ten nie dotyczy osób pełnoletnich.

Indywidualne Konto Emerytalne pozwala na oszczędzanie na przyszłą emeryturę w dowolnie wybranej instytucji finansowej, np. UNIQA TFI. Odprowadzane składki są inwestowane zgodnie z założoną przez instytucję zarządzającą polityką. Dzięki temu jesteś w stanie uniknąć odprowadzania podatku od zysków kapitałowych z wypracowanych dochodów z tytułu składek na IKE. Nie możesz jednak wycofać środków z IKE przed uzyskaniem 60. roku życia lub po 55. roku życia (przy wcześniejszym nabyciu uprawnień emerytalnych). Powinieneś przy tym spełnić jeszcze warunek okresu oszczędzania:

• dokonać wpłat na IKE co najmniej w 5 dowolnych latach kalendarzowych lub
• dokonać ponad połowy wartości wpłat nie później niż na 5 lat przed dniem wniosku o dokonanie wypłaty.

Z IKE możesz wypłacać środki ratalnie, co miesiąc, albo jednorazowo. Są to pieniądze, które podlegają dziedziczeniu.

Jeśli nie spełnisz powyższych warunków, przy wypłacie środków z IKE wcześniej, zapłacisz 19-procentowy podatek Belki.

Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego również pozwala na oszczędzanie na przyszłą emeryturę i pomnażanie takich środków w instytucjach finansowych. Jednak konto to przyniesie Ci dodatkową korzyść, w postaci ulgi na IKZE w deklaracji podatkowej PIT. Możesz z niej korzystać w każdym roku, w którym odprowadzasz składki na IKZE. Odliczysz od podstawy opodatkowania w zeznaniu PIT za dany rok wpłaty na indywidualne konto zabezpieczenia emerytalnego.

Na koniec inwestycji, czyli przy wypłacie pieniędzy zgromadzonych na IKZE po ukończeniu 65. roku życia i przy zachowaniu warunku 5-letniej wpłaty na konto, od wycofanych środków zapłacisz zryczałtowany podatek w wysokości zaledwie 10%. W przeciwnym wypadku wypłata z IKZE obciążona będzie podatkiem od zysków kapitałowych w wysokości 19%.

Na konta emerytalne IKZE i IKE możesz wpłacać środki do wysokości ustalonego limitu wpłat, który wynosi:

• Limit wpłat na IKZE w roku kalendarzowym nie może przekroczyć 1,2-krotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia brutto w gospodarce narodowej lub 1,8-krotności przeciętnego wynagrodzenia brutto dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą.
• Limit wpłat na IKE w roku kalendarzowym nie może przekroczyć 3-krotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok.

Limit wpłat na IKE w 2024 roku wynosił 23 472 zł, a na IKZE limit podstawowy to 9 388,80 zł, a podwyższony dla przedsiębiorców – 14 083,20 zł.

Polityka inwestowania środków gromadzonych w IKE czy IKZE

W UNIQA TFI wybierasz, w jaki sposób Twoje środki będą inwestowane i pomnażane. Możesz zdecydować się na:

• Portfel Modelowy – polega na procentowej alokacji wpłat pomiędzy określone subfundusze w ramach kont emerytalnych w UNIQA TFI, a środki są lokowane w portfel subfunduszy według określonej proporcji, uzależnionej od wieku inwestora.
• Portfel Indywidualny – sam wskazujesz jeden subfundusz, w którym zostanie ulokowana pierwsza i kolejne wpłaty oraz wpłata transferowa.

W przypadku Portfela Indywidualnego określasz alokację wpłat z IKE i IKZE do wybranych subfunduszy. Decydujesz, jak chcesz je inwestować, kierując się własnymi celami i potrzebami oraz obraną strategią inwestycyjną. Jeśli zaś chodzi o Portfel Modelowy, to jego skład będzie dostosowywał się do Twojego zmieniającego się wieku – co 5 lat. Portfel ten opiera się o subfundusze Globalny FIO.