Możliwości i opcje emerytalne dla osób bez lat pracy. Jak dostać emeryturę i jaka najniższa emerytura przysługuje z ZUS?

Jak dostać emeryturę? Wiek emerytalny i staż pracy

Nie każda osoba, która pracowała choć jeden dzień i odprowadzała składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, będzie miała szansę na uzyskanie świadczenia z powszechnego systemu emerytalnego. Obecnie warunkiem nabycia prawa do świadczenia jest:

• ukończenie powszechnego wieku emerytalnego, który dla kobiet wynosi 60 lat, a dla mężczyzn 65 lat,
• zapisanie na koncie w ZUS jakiegokolwiek okresu ubezpieczenia emerytalnego.

Dlatego sam fakt ukończenia przez mężczyznę 65. roku życia, a przez kobietę 60. roku życia, nikogo nie będzie uprawniać do tego, by ZUS przyznał świadczenie. Trzeba również spełnić warunek podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu przynajmniej przez 1 dzień, na przykład jako:

• osoba pracująca na podstawie umowy o pracę,
• osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą,
• osoba, która przed wejściem w życie ustawy podlegała ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu.

W polskim ustawodawstwie ujęte jest też pojęcie wcześniejszej emerytury, przysługującej osobom, które wykonywały określony zawód. Jest ona dostępna przy stażu pracy 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn i przy wieku emerytalnym odpowiednio 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn.

O wcześniejszą emeryturę mogą ubiegać się osoby urodzone po 31 grudnia 1948 roku, które wykonywały pracę:

• w warunkach szczególnych lub były zatrudnione w szczególnym charakterze,
• w ramach działalności twórczej lub artystycznej,
• jako górnicy,
• jako nauczyciele (bez względu na wiek),
• jako osoby opiekujące się dziećmi wymagającymi stałej opieki.

Prócz tego przyznawana jest wcześniejsza emerytura obliczana według nowych zasad, emerytura pomostowa czy też częściowa oraz nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

Dla uzyskania wcześniejszej emerytury dana osoba nie może należeć do OFE (otwartego funduszu emerytalnego) albo za pośrednictwem ZUS złożyć wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na swoim rachunku w OFE na dochody budżetu państwa. Należy też udokumentować wymagany staż pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – jest on różny, w zależności od rodzaju wykonywanej pracy.

Jak obliczana jest wysokość przysługującej emerytury?

Jeśli masz prawo do emerytury, ustalone na podstawie przekroczenia powszechnego wieku emerytalnego oraz przy posiadaniu odpowiedniego stażu zatrudnienia, wysokość Twojego świadczenia zostanie ustalona na podstawie zarobków z 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych przed rokiem zgłoszenia wniosku o emeryturę.

Dla zwiększenia świadczenia w przyszłości warto odpowiednio wcześniej zastanowić się nad zabezpieczeniem „jesieni życia”. Można odkładać pieniądze na indywidualnych kontach emerytalnych, takich jak IKZE czy IKE. To Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego i Indywidualne Konto Emerytalne. Z IKE wypłaty mogą być zwolnione z podatku od zysków kapitałowych, jeśli zostaną wypłacone po osiągnięciu 60. roku życia lub 55. roku życia i uzyskaniu uprawnień emerytalnych. Bez podatku Belki, za to z podatkiem zryczałtowanym w wysokości 10 proc. po osiągnięciu 65. roku życia można wypłacić z kolei pieniądze z IKZE.

Ile obecnie wynosi średnia wysokość emerytury?

Zgodnie z informacjami z ZUS średnia emerytura w pierwszym kwartale 2024 wynosiła 3516,95 zł.  Oznacza to wzrost rok do roku o 34,32 zł, ponieważ jeszcze w marcu 2023 roku było to 3 482,63 zł. W wyniku waloryzacji rent i emerytur przeprowadzonej 1 marca 2024 roku świadczenia wzrosły o 12,12 proc.

Kiedy będzie przysługiwać najniższa emerytura?

Według przepisów najniższa emerytura przyznawana jest osobom, które:

• osiągnęły odpowiedni wiek emerytalny,
• mają określony staż pracy, który wynosi 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.

Analogicznie prawa do nawet minimalnej emerytury nie otrzymają osoby, które co prawda osiągnęły powszechny wiek emerytalny, ale nie przepracowały odpowiednio długiego okresu. Zatrudnienie np. przez 5 czy 10 lat na podstawie umowy o pracę to za mało. Nie oznacza to jednak, że taka osoba w ogóle nie otrzyma żadnego świadczenia z ZUS. Na co możesz liczyć, jeśli jesteś w takiej sytuacji?

ZUS obliczy przysługujące Ci świadczenie na podstawie tego, jaką pulę łącznych składek zgromadziłeś na swoim koncie emerytalnym. Wyliczone świadczenie musi mieć taką wysokość, jaka będzie proporcjonalna do wartości kapitału emerytalnego. Na podkreślenie zasługuje fakt, że wyliczona kwota może być nawet dużo niższa od emerytury minimalnej, ale nie zostanie ona podwyższona przez państwo do jej sumy.

Nawet jeśli miałaby ona być wypłacana w wysokości kilku groszy – tak się stanie. Przykładowo osoba, która ma udokumentowany staż pracy wynoszący 5 lat, w czasie którego były odprowadzane składki na ubezpieczenie emerytalne, otrzyma świadczenie wynikające z takich składek. Szacunkowo na dziś będzie to świadczenie w wysokości około 125 zł w przypadku kobiet i 150 zł u mężczyzn, z uwagi na krótszy średni czas dalszego życia u panów.

Najniższa emerytura w Polsce po waloryzacji świadczeń z 1 marca 2023 roku wynosiła 1588,44 zł. Tym samym wzrosła ona o 250 zł.

Co z emeryturą dla osoby, która osiągnęła wiek emerytalny, a brak jej lat pracy?

Nie jest tak, że brak wymaganego stażu pracy pozbawia daną osobę prawa do emerytury. Zgodnie z obowiązującymi przepisami takie świadczenie będzie wypłacane po osiągnięciu wieku emerytalnego, czyli 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Nie ma minimalnego wymaganego stażu pracy, który uprawniałby do świadczenia – nawet 1 dzień zatrudnienia powoduje więc, że emerytura zostanie przyznana. Problem w tym, że będzie ona bardzo niska – najniższa w Polsce w 2023 roku wynosiła zaledwie 2 grosze.

Jeśli dana osoba nie zgromadzi na swoim koncie emerytalnym w ZUS jakichkolwiek składek, czyli nie przepracowała ani jednego dnia, nie ma z czego przyznać świadczenia. Są jednak wyjątki od tej reguły. Możliwe jest przyznanie emerytury specjalnej. Należy się ona osobom, które nie ze swojej winy nie mogły podjąć żadnej aktywności zawodowej. Po odmowie przyznania emerytury w normalnym trybie można ubiegać się w ZUS o emeryturę specjalną, ale trzeba we wniosku wskazać konkretne powody, dlaczego wnioskodawca nie był w stanie podjąć pracy zawodowej.

Nie ma możliwości, aby emerytura bez pracy została wypłacona, jeśli na koncie w ZUS nie zapisano ani jednej składki na Twoje nazwisko. W takim wypadku możesz liczyć jedynie na siebie i po prostu z wyprzedzeniem zdecydować się na oszczędzanie na emeryturę, np. w IKE czy IKZE.

Czy istnieje emerytura z tytułu niezdolności do pracy?

W przypadku osób, które pobierały rentę z tytułu niezdolności do pracy i osiągnęły powszechny wiek emerytalny, ZUS z urzędu przyznaje emeryturę, niezależnie od długości stażu ubezpieczeniowego. Nie trzeba w tym celu składać żadnego wniosku. Wysokość przyznanego świadczenia nie może być niższa od renty z tytułu niezdolności do pracy pobieranej przez daną osobę i od kwoty najniższej emerytury, jeśli tylko ta osoba ma staż ubezpieczeniowy wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.

W emeryturę nie będzie przekształcona z urzędu renta z tytułu niezdolności do pracy z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

Emerytura kapitałowa

W polskim systemie emerytalnym przyznawana jest ponadto okresowa emerytura kapitałowa. Mogą ją otrzymać kobiety, które urodziły się po 31 grudnia 1948 roku, jeśli spełniają warunki:

• należą do otwartego funduszu emerytalnego (OFE),
• ukończyły 60 lat (uzyskały powszechny wiek emerytalny dla kobiet),
• mają ustalone prawo do emerytury (już na nowych zasadach),
• mają na subkoncie w ZUS zapisaną sumę środków, która jest równa lub wyższa od 20-krotności dodatku pielęgnacyjnego.

Po spełnieniu wszystkich tych warunków i złożeniu wniosku o okresową emeryturę kapitałową może ona zostać przyznana od dnia, w którym kobiecie przyznano na nowych zasadach emeryturę z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Będzie wypłacana razem z emeryturą zwykłą. Okresowa emerytura kapitałowa jest wynikiem podzielenia środków zapisanych na subkoncie w ZUS kobiety przez średni dalszy czas trwania życia osoby w takim wieku.