Co każdy kredytobiorca powinien wiedzieć o stopach procentowych NBP?

Czym są stopy procentowe?

Wszyscy znamy pojęcie „pożyczania na procent”. To praktyka znana jeszcze przed wprowadzeniem pieniądza kruszcowego. W dawnych czasach powszechna była wymiana towarowa, czyli barter. Procent polegał na tym, że jeśli, np. pożyczono krowę, to należało ją oddać wraz z przychówkiem. Świadczy o tym etymologia słowa „odsetki”. W języku sumeryjskim odsetki to mash (tak samo jak "cielęta"), a w grece – tokos (czyli "krowy" – jałówki).

Jednak samo pożyczanie pieniędzy na procent jest nieco młodsze – ma prawdopodobnie ok. 3000 lat. Historie z nim związane pojawiają się nawet w Biblii. Już wtedy zaczęły funkcjonować też stopy procentowe – przy pożyczce określano, o ile więcej należy oddać.

Także i dziś stopa procentowa to nic innego jak „cena pożyczenia pieniędzy”, bardziej fachowo zwana "kosztem pożyczenia kapitału". Na procent pożyczamy od banku, gdy bierzemy pożyczkę lub kredyt, albo sami pożyczamy na procent bankowi, gdy wpłacamy pieniądze na lokatę.

Główną instytucją, która reguluje poziom stóp procentowych w naszym kraju, jest Narodowy Bank Polski, a dokładnie jeden z jego organów – Rada Polityki Pieniężnej. Podstawowe stopy procentowe, ogłaszane regularnie przez NBP, to najważniejsze stopy w naszym kraju. Od nich zależy wysokość oprocentowania kredytów i lokat.

Jak działają stopy procentowe I dlaczego są ważne?

Narodowy Bank Polski co miesiąc informuje, na jaki procent pożycza innym bankom pieniądze. To wpływa na cenę, za jaką banki komercyjne pożyczają środki dalej, np. w postaci kredytu. Jeśli stopy procentowe NBP są wysokie, to też ten procent jest wysoki. To sprawia, że rośnie oprocentowanie kredytów. Jednocześnie – co jest dla nas korzystne – rosnąć może oprocentowanie lokat. Banki chcą zachęcić nas do lokowania pieniędzy, aby nie pożyczać od banku centralnego.

Z drugiej strony, jeśli stopy procentowe NBP maleją, co w Polsce działo się od 2013 roku do października 2021 roku, to oprocentowanie kredytów staje się coraz bardziej atrakcyjne dla kredytobiorców. Analogicznie też lokaty są niżej oprocentowanie, bo bank, skoro może tanio pożyczać od NBP, nie ma interesu w tym, by dużo płacić nam za deponowanie w nim pieniędzy. Wraz ze wzrostem inflacji, RPP podjęło decyzje o wzroście głównych stóp w Polsce. Jeszcze w maju 2020 roku główna stopa referencyjna NBP wynosiła zaledwie 0,10%, aby od września 2022 roku przez kolejny wzrosnąć do 6,75%.

Podsumowując, wysokie stopy procentowe to drogie kredyty i korzystne lokaty. Niskie stopy oznaczają natomiast korzystne zobowiązania, ale mało atrakcyjne depozyty. Mechanizm ten ma znaczenie regulujące dla całej gospodarki. Obniżka stóp procentowych, a tym samym oprocentowania kredytów, ma nas zachęcać do inwestowania. Podwyższanie stóp, a tym samym podwyższenie oprocentowania lokat, ma natomiast zachęcać do gromadzenia oszczędności. Stopy procentowe mogą więc stymulować gospodarkę lub hamować inflację.

Jakie są rodzaje stop procentowych?

Co ważne, NBP ogłasza zawsze kilka rodzajów stóp procentowych. Najbardziej interesujące są dla nas stopy: referencyjna ogólna, lombardowa i depozytowa.

Stopa referencyjna ogólna to najważniejsza stopa procentowa w kraju. To ona stanowi podstawę wyliczania innych stóp oraz różnych składników oprocentowania kredytu.

Wyliczając stopę referencyjną, NBP ustala tak naprawdę minimalne oprocentowanie krótkoterminowych papierów wartościowych sprzedawanych bankom komercyjnym. Ta wartość to najniższe możliwe oprocentowanie operacji na rynku. Wysokość stopy referencyjnej wpływa także na poziom WIBOR-u. Istotną dla wysokości maksymalnego dopuszczalnego oprocentowania kredytów i pożyczek jest także stopa lombardowa – zawsze wyższa od referencyjnej. Zgodnie z przepisami tzw. ustawy antylichwiarskiej, maksymalna wysokość odsetek nie może przekroczyć czterokrotności stopy lombardowej.

Ważną dla nas jest także stopa depozytowa. Określa ona wysokość oprocentowania lokat jednodniowych, które banki komercyjne mogą składać w NBP. Stopa ta wyznacza najniższe możliwe oprocentowanie depozytów.

Kiedy stopy procentowe spadną? Co dalej z oprocentowaniem?

Obecnie, w grudniu 2024 roku stopy procentowe w Polsce utrzymywane są na dość wysokim poziomie, niezmienionym od października 2023 roku. Informacje o aktualnej ich wysokości można znaleźć na stronie NBP.

Od maja 2012 roku, w związku z dobrą sytuacją gospodarczą i niskim poziomem inflacji, stopy procentowe NBP w Polsce systematycznie malały. Na posiedzeniu 29 maja 2020 roku RPP ustaliła je na rekordowo niskim poziomie. Stopa depozytowa wyniosła 0,00%, a referencyjna – 0,10%. Taki poziom utrzymany był do października 2021 roku. W wyniku pandemii COVID-19 i czasowego lockdownu, inflacja zaczęła rosnąć, dlatego RPP stopniowo podwyższała stopy procentowe banku centralnego, aby zahamować wzrost cen. Do września 2022 roku stopa referencyjna wzrosła do 6,75%. Pomimo stopniowego spadku inflacji dopiero we wrześniu 2023 roku RPP obniżyła stopy. Pierwszy raz o 75 pkt bazowych, a następnie – o 25 pkt. Od 5 października 2023 roku do grudnia 2024 roku wysokość stóp nie była zmieniana.

Na koniec 2024 roku stopy wynosiły:

• referencyjna – 5,75%,
• lombardowa – 6,25%,
• depozytowa – 5,25%,
• redyskonta weksli – 5,80%,
• dyskontowa weksli – 5,85%.

Wraz ze wzrostem stóp procentowych od 2021 roku coraz wyższe raty kredytów płacili kredytobiorcy złotówkowi (kredyty w walutach obcych mają inne poziomy oprocentowania). Wysokie stopy procentowe były korzystną informacją dla tych, którzy są zainteresowani oszczędzaniem i lokatami.

Ci, którzy nie są usatysfakcjonowani stosunkowo niskim oprocentowaniem lokat, mają jednak alternatywę. Mogą rozważyć sięgnięcie po inne metody inwestowania: fundusze inwestycyjne, nieruchomości. Są wprawdzie bardziej ryzykowne, ale za to dają szansę na zysk wyższy od tego oferowanego na lokatach.

Stopy procentowe mają też wpływ na wyliczenie naszej zdolności kredytowej. Przy stopach na tak wysokim poziomie zdolność kredytowa może być nawet o kilkadziesiąt tysięcy złotych niższa w porównaniu do roku 2021, gdy stopy były rekordowo niskie. Dlaczego tak się dzieje? Im niższe stopy, tym tańszy kredyt, a więc stać nas na pożyczenie większej kwoty, bo odsetki do spłaty będą niższe.

Jednak branie kredytu na maksymalną dostępną kwotę, w sytuacji tak niskich stóp procentowych, jest dość ryzykowne. Podejmując taką decyzję, trzeba koniecznie uwzględnić ryzyko, że za jakiś czas stopy procentowe mogą wzrosnąć, a tym samym wzrośnie rata kredytu. Warto wykonać symulację, czy przy wzroście raty, nasz domowy budżet będzie w stanie to udźwignąć.