Odpowiedzialność cywilna – czym jest, jakie są jej rodzaje?

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA – DEFINICJA

Odpowiedzialność cywilna polega na ponoszeniu konsekwencji działań własnych lub osób trzecich. Celem jest w tym przypadku naprawienie szkody. Może być ona m.in. wyrządzona czynem niedozwolonym albo przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Pojęcie to może się kojarzyć każdemu kierowcy z komunikacyjnym ubezpieczeniem OC, czyli ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych. Należy je obowiązkowo wykupić dla każdego pojazdu, dzięki czemu kierowca, który spowoduje szkodę, najczęściej nie musi wypłacać odszkodowania poszkodowanemu z własnych środków. Zrobi to za niego ubezpieczyciel. Zakres odpowiedzialności z ubezpieczenia OC za szkody określony jest w ustawie ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.
Odpowiedzialność cywilną możemy ponosić nie tylko za szkody, które sami spowodujemy. Inne przykłady zdarzeń to doprowadzenie do niej przez nasze dziecko czy psa. Zatem jeśli np. nasze zwierzę porysuje czyjeś auto, to wtedy będziemy z tego tytułu najczęściej ponosić odpowiedzialność. Jest to bardzo ważna regulacja, gdyż powoduje, że sprawca musi rozliczyć się z czynów swoich czy też potomstwa. Oczywiście nie mamy nigdy gwarancji, że winowajca naprawi szkodę dobrowolnie i nie będziemy zmuszeni dochodzić swoich praw przed sądem. Najlepiej, jeśli taka osoba posiada ubezpieczenie. Wtedy jest zdecydowanie łatwiej o naprawę szkody. Możliwe przecież, że sprawcą jest osoba o słabym statusie materialnym, której po prostu aktualnie nie stać na zlikwidowanie spowodowanej usterki i dlatego może chcieć przeciągać sprawę.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA I JEJ RODZAJE

W Polsce wyróżnia się odpowiedzialność cywilną deliktową i kontraktową. Czym one się różnią? Przede wszystkim tym, z jakiej przyczyny doszło do danego zdarzenia:

• Odpowiedzialność cywilna deliktowa – kwestię tej odpowiedzialności reguluje art. 415 Kodeksu cywilnego. Z tym pojęciem możemy się często spotkać w dokumentach od firm ubezpieczeniowych. W jakich przypadkach mamy do czynienia z odpowiedzialnością deliktową? Wtedy gdy szkoda została wyrządzona w wyniku czynu niedozwolonego, zaniechania odpowiedniego działania lub przedsięwzięcia takiego działania, które doprowadziło do jej powstania. Z odpowiedzialnością deliktową możemy mieć do czynienia w wielu przypadkach. Ponosimy ją, jeśli spowodowaliśmy wypadek, a jechaliśmy z prędkością, która jest niezgodna z przepisami ruchu drogowego. Innym przykładem są szkody wyrządzone przez naszego psa lub wypadnięcie z naszego okna przedmiotu, który uderzy w zaparkowany pojazd. Mowa o wszelkich sytuacjach, kiedy to szkodę wyrządziliśmy nieumyślnie, ale jednak ponosimy za nią odpowiedzialność.
• Odpowiedzialność cywilna kontraktowa – w tym przypadku odpowiedzialność ponosimy wówczas, gdy działania określone w umowie zostały wykonane nienależycie lub w ogóle nie zostały zrealizowane, w efekcie czego powstała szkoda. Zatem mamy tu do czynienia z zupełnie innym przypadkiem pojęcia odpowiedzialności cywilnej. Wykonawca mógł mieć dobre chęci, chciał zrealizować uzgodnione zadania, ale z pewnych przyczyn nie był w stanie tego zrobić. Co istotne, z odpowiedzialnością kontraktową mamy do czynienia wówczas, gdy to właśnie strona umowy jest odpowiedzialna za wykonanie zadania, a opóźnienie lub nieprawidłowa realizacja nie wynikają z niezrealizowania obowiązków przez np. inny podmiot. Jeśli zleceniobiorca przyjął zlecenie ułożenia podłogi z paneli, ale firma, która miała dostarczyć materiał, nie zrobiła tego, to fachowiec nie ponosi z tego tytułu odpowiedzialności kontraktowej w następstwie okoliczności, na które nie miał wpływu. Ten rodzaj odpowiedzialności jest regulowany art. 471 Kodeksu cywilnego. Określono w nim odpowiedzialność ponoszoną z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania danej czynności.

Czym zatem różnią się odpowiedzialność kontraktowa i deliktowa? W rozumieniu Kodeksu cywilnego odpowiedzialność deliktowa dotyczy szkód wynikających z deliktu, czyli czynu niedozwolonego, negatywnie ocenianego przez prawo. Natomiast odpowiedzialność kontraktowa jest rozumiana jako odpowiedzialność z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

Z wymienionymi typami odpowiedzialności cywilnej możemy się spotkać najczęściej, ale wyróżniamy jeszcze odpowiedzialność repartycyjno-gwarancyjną. Co oznacza to pojęcie? Mamy tutaj do czynienia z uregulowaniem odpowiedzialności towarzystwa ubezpieczeniowego względem osoby, która zawarła umowę ubezpieczenia. Przykładem jest choćby OC samochodu. Jeśli ubezpieczonym pojazdem zostanie spowodowana szkoda, to wówczas odszkodowanie poszkodowanemu może wypłacić towarzystwo. Takie ubezpieczenie polega na ponoszeniu majątkowych konsekwencji przez ubezpieczyciela, jeśli zaistniałe zdarzenie powodujące szkodę wchodzi w zakres ochrony.

Odpowiedzialność cywilną deliktową można podzielić jeszcze na:

• Odpowiedzialność na zasadzie winy – w tym przypadku, żeby uzyskać odszkodowanie, należy udowodnić sprawcy, że to on spowodował szkodę. Taką odpowiedzialność można ponosić zarówno w sytuacji działania umyślnego, jak i nieumyślnego. Obowiązują jednak wykluczenia. Odpowiedzialności na zasadzie winy nie poniesie osoba, która nie ukończyła 13 lat, a także osoby, które w momencie spowodowania zdarzenia były niepoczytalne.
• Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka – w tym przypadku nie trzeba udowadniać winy. Obowiązek odszkodowawczy spoczywa na kimś, kto posługiwał się danymi rzeczami materialnymi lub ponosi odpowiedzialność za inne osoby, i nie ma znaczenia to, czy do szkody doszło z jej winy. Na przykład pracownik wyższego szczebla jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez podwładnego (na podstawie art. 430 Kc). Innym przykładem jest odpowiedzialność za zawalenie się budynku, za który odpowiada właściciel – to na nim spoczywa obowiązek utrzymania obiektu w należytym stanie. Jeszcze innym jest odpowiedzialność za produkt niebezpieczny, którą ponosi zarówno producent produktu, jak i wytwórca czy osoba, która stworzyła materiał, z jakiego powstał przedmiot.
• Odpowiedzialność na zasadzie słuszności – z przykładem takiej odpowiedzialności mamy do czynienia np. w przypadku szkód spowodowanych przez nasze zwierzęta. Załóżmy, że uciekł nam pies, który pogryzł przypadkową osobę. Ponosimy odpowiedzialność za takie zdarzenie, gdyż nie dopilnowaliśmy naszego zwierzęcia.

Sprawca szkody powinien ją naprawić. Celem tego działania jest wyrównanie uszczerbku poniesionego przez poszkodowanego. Zgodnie z art. 363 Kodeksu cywilnego naprawienie szkody powinno nastąpić według wyboru poszkodowanego – albo poprzez przywrócenie stanu poprzedniego, albo zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jeśli to pierwsze nie jest możliwe lub okazuje się zbyt trudne bądź kosztowne, to wówczas pozostaje przekazanie odpowiedniej sumy pieniędzy. Jeśli poszkodowany ma dostać środki finansowe, to odszkodowanie powinno być wyliczone według cen obowiązujących w dniu ustalania jego wysokości.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA – UBEZPIECZENIA

Żeby zabezpieczyć się przed ryzykiem ponoszenia finansowych konsekwencji szkód spowodowanych w ramach odpowiedzialności cywilnej, warto korzystać z odpowiedniej  ochrony. W niektórych przypadkach jej wykupienie jest obowiązkowe, czego najlepszy przykład stanowi wspomniane ubezpieczenie OC, które muszą posiadać właściciele pojazdów mechanicznych, bądź ubezpieczenie rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego.

Obowiązkowo ubezpieczenie OC muszą również wykupić przedstawiciele niektórych zawodów. Celem takiej ochrony jest zabezpieczenie klientów przed ryzykiem błędnych decyzji i realizacji usług przez wybranych specjalistów. Z jednej strony poszkodowany może liczyć wówczas na odszkodowanie, a z drugiej dzięki temu sprawca może uniknąć pokrycia kosztów odszkodowania z własnych środków. Oto zawody, w przypadku których ochrona jest obligatoryjna:

• agent ubezpieczeniowy,
• adwokat,
• radca prawny,
• księgowy,
• notariusz,
• architekt,
• lekarz,
• broker ubezpieczeniowy,
•  rzeczoznawca majątkowy,
• organizator imprez masowych.

To tylko przykłady takich profesji. Niespełnienie obowiązku ubezpieczeniowego wiąże się z ryzykiem nałożenia kary, ale również – utraty klientów. Konsumenci są świadomi tego, że specjaliści powinni korzystać z ochrony ubezpieczeniowej, dlatego pytają o tę kwestię. Zdecydowanie się na usługi fachowca, który nie ma OC, wiąże się z ryzykiem, gdyż w razie popełnienia przez niego błędu klienci mogą mieć problem z uzyskaniem odszkodowania. Przedmiotem ubezpieczenia jest odpowiedzialność cywilna polegająca na ponoszeniu majątkowych konsekwencji działania osoby ubezpieczonej lub zaniechania działania.

Posiadacze pojazdów, którzy nie zawarli umowy OC, są narażeni na bardzo wysokie kary. Jeśli dojdzie do przerwy w ochronie trwającej powyżej 14 dni, właściciel samochodu osobowego zapłaci tyle, ile wynosi dwukrotność minimalnego wynagrodzenia w danym roku.

Najbardziej dotkliwe finansowo dla nieubezpieczonego jest jednak spowodowanie szkody, gdyż wówczas będzie on musiał pokryć koszty odszkodowania z własnych środków.

Są również dobrowolne polisy OC, takie jak OC w życiu prywatnym. Zapewnia ono ochronę na wypadek wyrządzenia szkód osobom trzecim. Takie szkody mogą być efektem prowadzenia gospodarstwa domowego, opieki nad niepełnoletnimi dziećmi, posiadania zwierząt, amatorskiego uprawiania sportu i nie tylko. Mając taką ochronę, możemy uniknąć odpowiedzialności finansowej za zdarzenia, do których doprowadzimy my lub nasi bliscy.