Pasy bezpieczeństwa – przepisy, w jaki sposób nas chronią?

Obowiązek zapinania pasów bezpieczeństwa – przepisy obowiązujące w Polsce

Wszystkie kwestie związane z zapinaniem pasów bezpieczeństwa zostały uregulowane w przepisach ustawy z dnia 20 czerwca 1997 roku – Prawo o ruchu drogowym. W art. 39 ustawodawca wskazuje, że kierujący pojazdem samochodowym oraz osoba przewożona pojazdem wyposażonym w pasy bezpieczeństwa są obowiązani do korzystania z nich podczas jazdy. Niektórzy zastanawiać się mogą, czy w taksówce trzeba zapinać pasy? Czy obowiązkowe są pasy bezpieczeństwa w autokarze?

W przytoczonym artykule Prawa o ruchu drogowym wskazano również, że obowiązek korzystania z pasów bezpieczeństwa nie dotyczy:

• osób mających zaświadczenie lekarskie o przeciwwskazaniu do używania pasów bezpieczeństwa,
• kobiet w widocznej ciąży,
• kierujących taksówką podczas przewożenia pasażera,
• instruktorów lub egzaminatorów podczas szkolenia, lub egzaminowania,
• policjantów i funkcjonariuszy wielu innych służb mundurowych podczas wykonywania czynności służbowych, np. Służby Ochrony Państwa czy żołnierzy Żandarmerii Wojskowej,
• zespołów medycznych w czasie udzielania pomocy,
• konwojentów podczas przewożenia wartości pieniężnych,
• osób chorych lub niepełnosprawnych przewożonych na noszach lub w wózkach inwalidzkich,
• dzieci w wieku poniżej 3 lat przewożonych pojazdem kategorii M2 i M3,
• dzieci przewożonych na zasadach przewidzianych w art. 2 ustawy.

M2 i M3 to pojazdy do przewozu osób, które mają więcej niż osiem miejsc i masę maksymalną odpowiednio mniejszą niż 5 ton i większą niż 5 ton. Ich kierowca musi poinformować osoby przewożone takim pojazdem o obowiązku korzystania z pasów bezpieczeństwa podczas jazdy.

Nie jest prawdą, że w taksówce czy autokarze nie trzeba zapinać pasów. Mogą ich nie zapinać tylko kierujący takimi samochodami, a nie pasażerowie.

Większość kierowców i pasażerów ma obowiązek zapinania pasów w samochodzie. A ilu rzeczywiście się do niego stosuje? Według badania z 2019 roku robi to ponad 90 proc. kierowców. Z pasażerami sprawa przedstawia się nieco gorzej, zwłaszcza jeśli siedzą na tylnym siedzeniu. Tutaj odsetek osób regularnie zapinających pasy wynosi nieco ponad 70 proc., a nieprawdą jest, że siedzący z tyłu pasażerowie są bezpieczniejsi niż pasażer na przednim siedzeniu. To kierowca samochodu zobowiązany jest do dopilnowania, by wszyscy pasażerowie zapięli pasy bezpieczeństwa.

Jak powstały pasy bezpieczeństwa – historia przełomowego wynalazku

Pierwszy na świecie samochód, który miał standardowo zainstalowane trzypunktowe pasy bezpieczeństwa pojawił się na rynku 13 sierpnia 1959 roku. Zaprojektował je Nils Bohlin. Wcześniej istniały różne ich typy – najbardziej rozpowszechnionym rodzajem pasów był dwupunktowy pas biodrowy w samochodzie. Później popularnością cieszyły się różne odmiany pasów trzypunktowych, które wyparły pasy dwupunktowe. Jako pierwszy na świecie auta wyposażone w trójpunktowe pasy bezpieczeństwa wprowadził do obiegu koncern Volvo Cars. Zachęcał on w 1963 roku amerykańskie społeczeństwo oraz Europejczyków do stosowania pasów w samochodach.

Od chwili wprowadzenia pierwszego auta wyposażonego w trzypunktowe pasy bezpieczeństwa udoskonalono ten system, dodając do pasów bezwładnościowe lub pirotechniczne napinacze, ograniczniki siły napięcia czy regulację wysokości punktów kotwiczenia.

Jak chronią kierowcę i pasażerów pasy samochodowe?

W momencie uderzenia samochodu o przeszkodę, np. w wypadku drogowym czy kolizji, pojazd w ułamkach sekund wytraca swoją prędkość. Czujniki zderzenia uruchamiają napinacze pasów bezpieczeństwa oraz generują wybuch poduszek powietrznych. Jednak w momencie, gdy w wyniku wypadku auto praktycznie zatrzymuje się na przeszkodzie, kierowca i pasażerowie mają jeszcze taką prędkość, jaką samochód miał przed zderzeniem. Jeśli mają zapięte pasy bezpieczeństwa, to w wyniku niekontrolowanego przemieszczania się do przodu napotykają opór pasów, które łapią ciało w locie do przodu, dokładnie w momencie, gdy poduszki powietrzne kończą się napełniać.

Opóźnienie podczas uderzenia samochodem o przeszkodę jest na tyle duże, że przez krótką chwilę kierowca czy pasażerowie wywierają na pas bezpieczeństwa siłę porównywalną z kilkoma tonami nacisku. Pas jest skonstruowany tak, by przejąć większość obciążeń pojawiających się przy wypadku. O ile jest zapięty, a napinacze pasów zadziałają bez zarzutu, wówczas nawet przy groźnym zdarzeniu jest szansa, że osobom podróżującym samochodem nic się nie stanie. Na dodatek czołowa poduszka powietrzna powinna wówczas zapobiec urazom głowy i kręgosłupa.

Pas powinien utrzymać pasażerów lub kierowcę na tyle długo w miejscu, by nie wpadli oni na rozprężającą się poduszkę powietrzną, która mogłaby z impetem odbić człowieka do tyłu i nawet zabić. Jeśli dana osoba nie ma zapiętych pasów bezpieczeństwa, ryzyko śmierci w tym przypadku jest wysokie.

Przy uderzeniach bocznych w samochód ciało człowieka ma tendencję do przesunięcia bocznego, ale i z tym poradzą sobie pasy bezpieczeństwa. Dodatkowo rozciągają się one i przejmują część energii. Dobrze wiedzieć, że takie odkształcenie pasów jest trwałe, dlatego po wypadku konieczna jest wymiana pasów bezpieczeństwa w samochodzie wraz z napinaczami na nowe.

Niezapięte pasy bezpieczeństwa dla kierowcy i pasażera na przednim siedzeniu mogą stać się przyczyną poważnych urazów, nawet jeśli w odpowiednim czasie wystrzeli poduszka powietrzna. Jeśli zaś airbag nie zadziała jak należy lub nie ma go w samochodzie, wówczas pasażer lub kierowca mogą nawet wylecieć z wielką siłą przez przednią szybę pojazdu. W przeciwnym wypadku uderzą głową w kokpit, co grozi poważnymi obrażeniami.

W przypadku gdy pasażerowie z tyłu pojazdu nie zapną pasów, to w razie uderzenia auta w przeszkodę może zdarzyć się, że uderzą w fotel kierowcy i pasażera z taką siłą, że połamią blokadę zawiasów oparcia, przez co zgniotą kierowcę lub siedzącego obok niego pasażera. Stanowią więc realne zagrożenie dla bezpieczeństwa tych osób.

Pasażer tylny niezapięty w pasy bezpieczeństwa podczas wypadku może być bezwładnie rzucany na boki w samochodzie i doznać poważnych obrażeń. Jeśli podczas zdarzenia siedział bez pasa na środku tylnej kanapy, to uderzenie w przeszkodę może spowodować, że wyleci przez przednią szybę samochodu. Dla zobrazowania całej sytuacji warto podkreślić, że w czasie wypadku osoba ważąca około 75 kg, która nie ma zapiętych pasów, przy prędkości zaledwie 50 km/h staje się ludzkim pociskiem o masie prawie 4 ton.

Co grozi za niezapinanie pasów bezpieczeństwa?

Mimo wielu argumentów, które przemawiają za zapinaniem pasów bezpieczeństwa co 5. pasażer i co 10. kierowca tego nie robią. Nie odstraszają ich nawet kary za brak pasów, być może dlatego, że są one niskie. Według taryfikatora mandatów na 2020 rok za niekorzystanie z pasów bezpieczeństwa podczas jazdy grozi mandat w wysokości 100 zł i 2 punkty karne. Natomiast 4 punkty karne i mandat tej samej wysokości nakładany jest na kierowców, którzy przewożą pasażerów niekorzystających z pasów bezpieczeństwa. Pasażer też otrzymuje mandat w wysokości 100 zł, lecz bez punktów.

Za przewożenie dziecka w foteliku bezpieczeństwa lub innym urządzeniu przytrzymującym zainstalowanym niezgodnie z zaleceniami producenta lub za przewożenie dziecka bez fotelika mandat wyniesie 150 zł. Tyle samo zapłacą kierowcy za przewożenie dziecka siedzącego tyłem do kierunku jazdy na przednim siedzeniu pojazdu w foteliku ochronnym, w sytuacji gdy poduszka powietrzna dla pasażera nie jest dezaktywowana.

Nie są to jednak jedyne konsekwencje braku zapięcia pasów. Duże problemy mogą spotkać te osoby, które doznały urazów w wypadkach drogowych. Ubezpieczyciele nie chcą wypłacać pełnych kwot tytułem odszkodowania z ubezpieczenia OC sprawcy wypadku tym ofiarom, które w trakcie zdarzenia nie miały zapiętych pasów bezpieczeństwa. Ubezpieczyciel ma do tego prawo na mocy art. 362 Kodeksu cywilnego, w którym wskazano, że jeśli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. Nie można traktować takich praktyk firm ubezpieczeniowych w kategoriach negatywnych, ponieważ to kierowca i pasażerowie łamią przepisy, nie zapinając pasów bezpieczeństwa.

Jak prawidłowo zapinać pasy bezpieczeństwa?

Zgodnie z założeniami producentów prawidłowo zapięte pasy w samochodzie muszą płasko przylegać do ciała człowieka, a pas bezpieczeństwa biodrowy powinien opinać biodra jak najniżej w stosunku do brzucha. Pas piersiowy musi przebiegać nad środkiem barku i nie zsuwać się z ramienia.

Pasy bezpieczeństwa są również zamontowane w fotelikach samochodowych. Przewożone muszą być w nich dzieci mierzące poniżej 150 cm, bez względu na ich wiek. Fotelik powinien być dostosowany do masy i wzrostu dziecka oraz spełniać wymogi określone w przepisach UE lub w regulaminach EKG ONZ. Foteliki wyposażone są z reguły w pięciopunktowe pasy bezpieczeństwa. Jeśli dziecko jest już za duże na korzystanie z nich, można je przypiąć standardowym pasem.