Ile wynosi zachowek?

Komu należy się zachowek po rodzicach?

Zachowek zazwyczaj ma zastosowanie w sytuacji, gdy na mocy testamentu spadek przypada tylko jednemu dziecku, a pozostałe nie otrzymały żadnej części, aczkolwiek nie zostały przy tym wprost wydziedziczone. Mogą się one wtedy domagać od innych spadkobierców wspomnianego zachowku. Zachowek przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, a więc także dzieciom, którym spadek przypadłby w udziale na mocy obowiązujących przepisów Kodeksu cywilnego, a którzy nie zostali uwzględnieni w testamencie bądź otrzymali spadek w wysokości niższej, aniżeli na podstawie dziedziczenia ustawowego. Zachowek nie jest tym samym, co spadek. W przypadku spadku dostępne są dwie formy dziedziczenia, a więc testamentowe i ustawowe. O zachowku mowa jest przede wszystkim wtedy, kiedy spadkodawca pomija swoich bliskich w testamencie.

Kto nie może się starać o zachowek po rodzicach?

W niektórych sytuacjach prawo do zachowku po rodzicach zostaje utracone. Dzieje się tak, kiedy dana osoba:

• odrzuciła spadek,
• została wydziedziczona przez spadkodawcę,
• zrzekła się dziedziczenia,
• została uznana za niegodną dziedziczenia.

Istnieje kilka przesłanek, które uprawniają spadkodawcę do pozbawienia kogoś zachowku:

• osoba uprawniona do zachowku wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
• uprawniony do zachowku dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
• osoba mająca prawo do zachowku uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Bardzo ważne jest to, aby przyczyna wydziedziczenia jasno wynikała z treści testamentu. Jeżeli spadkodawca zdecyduje się na przebaczenie uprawnionemu do zachowku, wówczas wydziedziczenie go nie wchodzi w rachubę.

Jaka jest wysokość zachowku po rodzicach?

Wysokość zachowku po rodzicach jest określona przez Kodeks cywilny. Nie ma przy tym znaczenia, czy w rachubę wchodzi zachowek po śmierci matki, czy ojca – zachowek wynosi dokładnie tyle samo, a więc co do zasady 1/2 udziału w spadku, który przypadałby przy dziedziczeniu ustawowym. Jeśli natomiast dziecko jest małoletnie lub trwale niezdolne do pracy, zachowek wynosi 2/3 wartości udziału w spadku.

Jak obliczyć zachowek po rodzicach?

Przy obliczaniu zachowku po rodzicach kluczową rolę odgrywa ustalenie tzw. substratu zachowku. Za tym pojęciem kryje się wartość majątku spadkowego na którą składa się czysta jego wartość, powiększona o darowizny i zapisy windykacyjne. Czysta wartość spadku obejmuje różnicę pomiędzy stanem:

• czynnym spadku – mowa tu o wartości wszystkich praw, jakie wchodzą w skład spadku wg ich stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili orzekania o zachowku;
• biernym spadku – chodzi w tym miejscu o sumę długów spadkowych z pominięciem zobowiązań, które wynikają z zapisów zwykłych oraz poleceń.

Uwaga: przy obliczaniu zachowku do spadku dolicza się też wartość darowizn oraz zapisów windykacyjnych, jakie zostały dokonane przez spadkodawcę. Substrat zachowku mnoży się przez ułamkową wysokość zachowku przysługującą danej osobie – wtedy otrzymuje się rzeczywistą wartość zachowku. Bardzo ważne w omawianym kontekście jest zatem to, jak wycenić spadek. Przy wyliczaniu zachowku po rodzicach istotne jest też ustalenie udziału spadkowego. Przy tej okazji warto przypomnieć, iż zgodnie z art. 931 §1 Kodeksu cywilnego w pierwszej kolejności spadek przysługuje dzieciom i małżonkowi.

Do zachowku nie dolicza się natomiast drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż 10. laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Podobnie jest także z darowiznami, które spadkodawca uczynił w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż 300 dni przed narodzinami zstępnego.

Jeżeli spadkodawca miał długi, to są one odliczane od masy spadkowej. Przy tej okazji warto nadmienić, iż za taki dług uznawany jest m.in. koszt organizacji pogrzebu spadkodawcy.

Czy konieczna jest zapłata podatku?

W przypadku otrzymania spadku podatek  jest obowiązkowy, ale zwolnieni są z niego: małżonek, zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), wstępni (rodzice, dziadkowie), rodzeństwo, pasierb, ojczym i macocha – po spełnieniu pewnych warunków.

Jak starać się o zachowek po rodzicach?

Osoba mająca prawo do zachowku po rodzicach, a z różnych przyczyn pominięta w testamencie, ma prawo wystąpić z żądaniem jego zapłaty do jednego lub wszystkich spadkobierców. Wezwanie do zapłaty powinno mieć formę pisemną. Konieczne jest przede wszystkim uzasadnienie roszczenia o zachowek. Oprócz tego w wezwaniu należy umieścić takie informacje jak:

• data wezwania,
• dane osoby domagającej się wypłaty zachowku,
• dane spadkobiercy, do którego jest adresowane wezwanie,
• kwota zachowku,
• informacje o tym, czy u osoby pominiętej w testamencie występuje trwała niezdolność do pracy.

W celu uzasadnienia roszczenia warto dołączyć do wezwania odpowiednie dokumenty. Mowa tutaj m.in. o:

• akcie zgonu spadkodawcy,
• akcie poświadczenia dziedziczenia,
• akcie cywilnym wykazujący pokrewieństwo.

Zdarza się, że wezwanie do zapłaty okazuje się bezskuteczne. W takiej sytuacji pozostaje skierowanie sprawy na drogę sądową i przygotowanie pozwu o zapłatę zachowku. Obowiązek opłacenia pozwu spoczywa na osobie, która go składa do sądu – w zależności od wysokości zachowku, rejonowego lub okręgowego. Uwaga: pozew o  zachowek po rodzicach, można co do zasady złożyć najpóźniej 5 lat od ogłoszenia testamentu – tak wynika z treści art. 1007 Kodeksu cywilnego. Po upływie wspomnianego okresu roszczenie ulega przedawnieniu.